“Thư dạy con” (Giới tử thư) của Gia Cát Lượng

31/07/2024 bởi

Nguyễn Văn Thắng

“Thư dạy con” (Giới tử thư) của Gia Cát Lượng

Gia Cát Lượng tự là Khổng Minh (181–234), hiệu là Ngọa Long tiên sinh, là vị quân sư và đại thần của nước Thục thời hậu Hán của Trung Quốc. Ông là một chính trị gia, nhà quân sự, học giả.

Trong quân sự, ông đã sáng tạo ra các chiến thuật như: Bát trận đồ (Hình vẽ tám trận), Liên nỏ (Nỏ Liên Châu, tên bắn ra liên tục), Mộc ngưu lưu mã (trâu gỗ ngựa máy). Tương truyền ông còn là người chế ra đèn trời (Khổng Minh đăng) và món màn thầu. Thân thế Gia Cát Lượng được biết tới nhiều qua tác phẩm Tam Quốc Diễn Nghĩa.

Lá thư tinh tuý hàm chứa đạo lý làm người

Một phong thư ngắn mà Gia Cát Lượng để lại cho con trai là những từ ngữ rất tinh túy, khuyên răn và cảnh báo con về đạo lý làm người. Đến hôm nay, bức thư ngắn đã viết từ hơn 1.800 năm trước này vẫn còn nguyên giá trị.

“Thư răn dạy con” (Giới tử thư) này là của Gia Cát Lượng gửi cho con trai Gia Cát Kiều. Dù chỉ 86 chữ rất ngắn gọn nhưng nó chứa đựng nhiều tầng ý nghĩa triết lý sống vô cùng sâu sắc.

Thư Gia Cát Lượng gửi con trai:

“Nết người quân tử, tĩnh để tu thân, cần kiệm dùng dưỡng đức.
Không đạm bạc chí chẳng sáng soi, không tĩnh tâm tiến xa chẳng nổi.
Học cần tâm tĩnh, tài cần phải học.
Không học, tài chẳng mở mang, không chí, chẳng thành nghiệp học.
Biếng nhác ắt chẳng thể tinh thông, nóng nảy sao tu thành tâm tính.
Tháng ngày vùn vụt, ý chí qua đi, thân đã già nua, chưa hiểu sự đời.
Nhà rách sầu bi, hối thì đã muộn”.

Nguyên văn:

Phù quân tử chi hạnh, tĩnh dĩ tu thân, kiệm dĩ dưỡng đức.
Phi đạm bạc vô dĩ minh chí, phi ninh tĩnh vô dĩ trí viễn.
Phù học tu tĩnh dã, tài tu học dã.
Phi học vô dĩ quảng tài, phi chí vô dĩ thành học.
Đãi mạn tắc bất năng lệ tinh, hiểm táo tắc bất năng trị tính.
Niên dữ thời trì, ý dữ tuế khứ, toại thành khô lạc, đa bất tiếp thế.
Bi thủ cùng lư, tương phục hà cập!

Để có thể sống yên ổn trong xã hội đầy biến động này, để tìm được sức mạnh vượt qua nghịch cảnh cuộc sống, hãy ghi nhớ 9 bài học này từ bậc thầy Gia Cát Lượng.

Hoàn cảnh Gia Cát lượng viết “Giới Tử Thư”

Năm Gia Cát Lượng 36 tuổi thì có con trai đầu lòng là Gia Cát Chiêm (tự Tử Viễn). 

Khoảng năm 225 khi đang ở huyện Vũ Công, ông đã viết thư cho anh trai là Gia Cát Cẩn và có nhận xét về Tử Viễn như sau:

Chiêm nay đã tám tuổi, thông tuệ khả ái, hiềm là sớm chín chắn, sợ rằng chẳng có chí khí lớn

Dù là một kỳ tài quân sự, trên thông thiên văn, dưới tường địa lý, văn thao võ lược, tinh thông mọi thứ; nhưng đồng thời qua lời tâm sự trong thư của ông, ta có thể cảm nhận rõ nỗi lòng của một người cha – cũng như bao bậc phụ mẫu khác trong thiên hạ luôn trăn trở cho tương lai của con mình.

Vốn dĩ Gia Cát Chiêm tính tình hàm hậu, am tường thư hoạ, lại biết nhiều nhớ lâu, quả thật là nhân tài. Nhưng lúc này cậu đang chỉ là một đứa trẻ 8 tuổi nên vẫn còn cần rèn luyện thật tốt để có thể đạt được tiềm năng về tài năng thao lược như cha của mình. Và đây cũng là những điều Khổng Minh tiên sinh nhắn nhủ riêng cho con, đúng 1 năm trước khi ông qua đời. 

Những bài học ẩn chứa phía sau lá thư 86 chữ của Gia Cát Lượng

Bài học thứ 1: Bài học về sự tĩnh tâm

Ông khuyên con cần phải tĩnh mới có thể tu dưỡng tâm và thân, tĩnh giúp tinh thần sáng suốt. 

Nếu không thể tĩnh tâm được, thì không thể lập kế hoạch hữu hiệu cho tương lai. Hơn nữa, điều kiện quan trọng hàng đầu của học tập, chính là môi trường yên tĩnh.

Con người ngày nayi, đại đa số là bận rộn cả ngày. Trong lúc bận rộn, chúng ta nên tĩnh tâm lại, suy nghĩ hướng đi cuộc đời mình. 

Bài học thứ 2: Bài học tiết kiệm 

Ông khuyên con cháu trau rồi đức hạnh của mình. Chi tiêu có nguyên tắc không chỉ giúp thoát khỏi cảnh nợ nần mà còn có thể sống được trong hoàn cảnh đạm bạc và không trở thành nô lệ của vật chất.

Ông khuyên, trong cuộc sống nhân sinh nên sống đạm bạc, tiết kiệm, đừng xem trọng danh vọng và tiền tài. Để biết được mục đích chân chính của đời người cần phải có nội tâm tĩnh tại. Có vậy mới có thể cẩn thận lập kế hoạch cho tương lai.

Bài học thứ 3: Sức mạnh của kế hoạch

“Không đạm bạc chí chẳng sáng soi, không tĩnh tâm tiến xa chẳng nổi”.

Gia Cát Lượng khuyên răn con trai phải lên kế hoạch cho cuộc đời, không được việc gì cũng cầu danh lợi, thì mới có thể hiểu rõ được chí hướng của mình. Cần phải tĩnh tâm lại, mới có thể lập kế hoạch cẩn thận chi tiết cho tương lai.

Đối diện với tương lai, chúng ta có lý tưởng không?

Chúng ta có sứ mệnh không? Chúng ta có giá trị quan của riêng mình không?

Bài học thứ 4: Sức mạnh của học tập

Gia Cát Lượng khuyên răn con trai, yên tĩnh có tác dụng lớn đối với học tập, đương nhiên cần phối hợp với cảnh giới tâm hồn tĩnh lặng, chuyên chú, thì đạt được hiệu quả gấp bội. Gia Cát Lượng không phải là tín đồ của thuyết thiên tài, ông tin tưởng tài năng là kết quả của học tập, tu dưỡng.

  • Chúng ta có toàn tâm toàn sức học tập chưa?
  • Chúng ta có tin tưởng nỗ lực học tập mới có thành tựu không?
  • Chúng ta có quyết tâm tu dưỡng phẩm hạnh trở thành tài đức vẹn toàn không?

Ngạn ngữ cổ của tiếng Hán cũng có câu rằng: “Thư sơn hữu lộ cần vi kính – Học hải vô nhai khổ tác chu”, tạm dịch là “Núi sách chỉ có một con đường đi lên bằng sự chuyên cần – biển học vô bờ lấy sự khổ luyện làm con thuyền đi tới đích”. Sự học là một quá trình khổ luyện bền bỉ, cần cù mà theo như Gia Cát tiên sinh thì là để “tu dưỡng…có tài năng…biết rộng…giúp ích cho đời”. Cả cuộc đời của vị quân sư tài ba “xuất quỷ nhập thần” là minh chứng rõ nhất cho kết quả của sự học xuất sắc của ông.

Bài học thứ 5: Sức mạnh của giá trị gia tăng

Gia Cát Lượng khuyên răn con trai muốn có giá trị gia tăng thì trước tiên phải lập chí, không sẵn lòng nỗ lực học tập, thì không thể phát triển tài năng của mình được. Trong quá trình học tập thì quyết tâm và nghị lực vô cùng quan trọng, vì thiếu ý chí thì sẽ giữa đường đứt gánh.

Trong quá trình học tập, sự quyết tâm và kiên trì là điều rất quan trọng. Bởi vì nếu thiếu ý chí, bạn rất có thể bỏ dở giữa đường. Đạo lý này thật sự có bao nhiêu người học được? Chúng ta thử nghĩ xem: người hăng hái bốc đồng làm thì nhiều, kẻ kiên trì đến cuối thì ít.

Bài học thứ 6: Sức mạnh của tốc độ 

Cần nắm chắc tốc độ thì mới có thể vượt thời gian. Ông khuyên rằng, không nên cứ trì hoãn một việc nào đó mà cần nắm chắc việc cần làm.

Thời đại hiện nay là thời đại của công nghệ máy tính, hiệu suất công việc rất được coi trọng. Trí tuệ của 1.800 năm trước vẫn còn hữu dụng.

Bài học thứ 7: Sức mạnh của nhân cách

Khống chế được sự nóng nảy là đang trong quá trình rèn nhân cách. Ông khuyên con rằng nếu dễ dàng xao động thì không thể hun đúc được tính kiên nhẫn, nếu nóng nảy thì sẽ không thể tu tâm dưỡng tính được.

Các nhà tâm lý học cũng nói: “Tư tưởng ảnh hưởng đến hành vi, hành vi ảnh hưởng đến thói quen, thói quen ảnh hưởng đến tính cách, tính cách ảnh hưởng đến vận mệnh”.

Gia Cát Lượng hiểu rõ trong cuộc đời cần phải cân bằng rất nhiều thứ, phải “tinh thông”, cũng phải “tu tâm dưỡng tính”.

Bài học thứ 8: Sức mạnh của thời gian

Thời gian qua đi suy nghĩ sẽ trì trệ. Gia Cát Lượng khuyên rằng, ý chí sẽ giảm sút theo thời gian. Có câu rằng: “Trẻ không gắng học hành, về già mới bi thương”.

Quản lý thời gian là một khái niệm quản lý hiện đại. Mỗi ngày chỉ có 24 giờ, không hơn không kém, chỉ có bản thân mỗi người dùng mỗi giây phút ấy như thế nào. Bạn hãy suy nghĩ một chút xem, những năm tháng qua bản thân có biết trân quý thời gian không?

Bài học thứ 9: Sức mạnh của trí tưởng tượng

Sức mạnh trong niềm vui của trí tưởng tượng cũng sẽ như lá khô rơi rụng, không thể thu giữ, chỉ có nỗi bi thương còn đọng lại.

Gia Cát Lượng khuyên răn con trai, thời gian như bóng câu qua cửa sổ, khi mình già nua, lỗi thời, không theo kịp sự thay đổi của thời cuộc, mới đau thương than vãn bỏ lỡ tháng ngày, hối hận, muốn làm lại cũng không kịp nữa. Cần hiểu “Cư an tư nguy” (khi bình an phải nghĩ đề phòng lúc nguy nan), thì lúc lâm nguy sẽ không rối loạn.

Trí tưởng tượng có sức mạnh không thua kém tri thức. Chúng ta nên nghĩ từ cái lớn, nhưng bắt tay vào làm từ cái nhỏ, làm việc thiết thực, lập kế hoạch cho cuộc đời mình.

Thư nhắc nhở cháu trai của Gia Cát Lượng

Một người cần phải có chí hướng cao thượng lớn lao, ngưỡng mộ những bậc thánh hiền, từ bỏ ham muốn và tất cả những gì cản trở sự tiến bộ của một người. Chỉ có theo con đường đó, anh ta mới có thể đạt được hoài bão và chân chính thay đổi từ bên trong.

Một người phải có thể thích ứng với mọi hoàn cảnh, không để tâm đến bề ngoài, lắng nghe người khác, từ bỏ ngờ vực và tính hẹp hòi. Khi ấy, người đó chẳng phải lo rằng mục đích không đạt được. Nếu một người không mạnh mẽ và kiên định, tâm hồn không thành thật khảng khái, thì anh ta sẽ không thành công, bị cuốn theo thói tục, trở nên tầm thường và bị ràng buộc bởi dục vọng. Người như thế sẽ vĩnh viễn là hạng phàm phu tục tử, hay thậm chí trở thành người dung tục.

Lời Kết

Gần hai nghìn năm đã trôi qua, những lời khuyên này không chỉ dành cho con trai của ông mà còn là di sản văn hóa và nguồn cảm hứng có giá trị phổ quát cho mọi người, mọi thời đại. Chúng ta có thể học hỏi từ triết lý sống của Gia Cát Lượng để áp dụng vào cuộc sống hàng ngày, từ việc nuôi dạy con cái đến việc tự cải thiện và phát triển cá nhân.

Những bài học này giúp chúng ta không chỉ trở thành người tốt hơn mà còn góp phần xây dựng một xã hội mạnh mẽ, bền vững khi các giá trị truyền thống từ cổ nhân truyền lại được coi trọng để dưỡng nhân dưỡng tâm với nội hàm sâu hơn rộng hơn.

Hãy cùng nhìn lại mục đích đúng đắn của việc học tập, đi vào thực chất, xuất phát từ căn bản và trở lại với tinh hoa truyền thống. Chứ không phải kiểu học mà được gọi bằng thuật ngữ “bệnh thành tích” như người hiện nay vẫn nói.

Written By

Nguyễn Văn Thắng

Nguyễn Văn Thắng

Yêu Kinh Doanh – Thích Cà Phê

Để lại một bình luận

Email của bạn sẽ không được hiển thị công khai. Các trường bắt buộc được đánh dấu *